Chytrówka

Na zdjęciu: Wejście do rezerwatu przyrody „Góra Chełm” od strony Chytrówki, fot. z arch. Starostwa Powiatowego w Strzyżowie

Chytrówka – położone u podnóża góry Chełm (528 m n.p.m.) samodzielne sołectwo w gminie Frysztak, stanowiące administracyjnie część Stępiny. Zajmuje powierzchnię 278,69 ha i liczy 273 mieszkańców (2016 r.)^[1]. Sąsiaduje z: Jaszczurową, Pstrągówką i Stępiną. Jak podaje A. Myszka w Słowniku toponimów powiatu strzyżowskiego, nazwa sołectwa pochodzi od używanych niegdyś gwarowych określeń^[2]. Nie jest znana data lokacji osady, być może jej początek wiązać można z powstawaniem nowego typu gospodarstw, tzw. folwarcznych w XVI w.^[3]  Chytrówka posiadała mniej więcej tych samych właścicieli co Stępina i Frysztak. Pod koniec XVIII w. należała m.in. do Sierakowskich. W 1796 r. folwark Chytrówkę od Wykowskich dzierżawił Jan Rogoyski^[4]. Od 1844 r. właścicielami Chytrówki i sąsiedniej Stępiny byli hr. Romerowie. W II połowie XIX w. w opracowanym wówczas „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” Chytrówka opisywana jest wraz ze Stępiną jako wieś licząca 29 domostw, gdy Stępina liczyła ich 74^[5]. Pod względem obwodu szkolnego dzieci i młodzież uczęszczały początkowo do szkoły w Cieszynie, później w Stępinie, a od 1966 r. młodsze dzieci do szkoły w Chytrówce, która funkcjonowała tutaj do 2000 r. Od 2015 r. w budynku dawnej szkoły Gmina Frysztak prowadzi Centrum Edukacji Ekologicznej. Teren Chytrówki należy do Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Stępinie.
Ciekawostki: Według miejscowych przekazów na górze Chełm zakonnicy tynieckiego opactwa benedyktynów, zgodnie z wolą Kazimierza I Odnowiciela mieli wybudować kościół pod wezwaniem św. Heleny (XI–XII w.). Według J. Piętniewicza^[6]  świadczą o tym podwaliny budowli, które widać było jeszcze w końcu XIX w. Istnienie świątyni w tym miejscu potwierdza m.in. fragment staropolskiego dialogu z początku XVII w. tzw. „Peregrynacji dziadowskiej” Jana z Kijan. Pamiątką po tamtych, odległych już czasach jest zlokalizowana na Chełmie kapliczka Matki Bożej Nieustającej Pomocy – popularny cel pielgrzymek i wycieczek turystycznych (szlak niebieski PTTK: Wiśniowa – Chytrówka – góra Chełm – góra Bardo – Berdechów – Grudna Górna).