Logo
Pogoda

18°C

  • sgps
  • e-puap
  • bip
  • Kontrast 1
  • Kontrast 2
  • Kontrast 3
  • Kontrast 4
Tłumacz

Tłumacz

STRZYŻÓW POGODA

Historia powiatu

wydrukuj
mgr Zbigniew Irzyk

Archiwum Państwowe w Rzeszowie

Z dziejów Powiatu Strzyżowskiego

Terytorium Powiatu Strzyżowskiego leżało do XV w. na południowo - wschodnich rubieżach Polski, granicząc z Rusią. Zajęcie Rusi Halickiej przez Kazimierza Wielkiego spowodowało odsunięcie granicy daleko na wschód. Obszar ten z niezbyt bezpiecznego terenu przygranicznego stał się terytorium leżącym wewnątrz kraju, na szlaku ekspansji osadniczej, kierującej się na wschód. Okolice Strzyżowa należały od XII w. do księstwa (później do województwa) sandomierskiego, w jego zaś granicach do kasztelanii wiślickiej a później powiatu pilzneńskiego.

Na obszarze dzisiejszego Powiatu Strzyżowskiego obok osad wiejskich powstawały ośrodki życia miejskiego, takie jak: Czudec, Frysztak, Niebylec oraz Strzyżów. Najstarszy dokument źródłowy o Strzyżowie pochodzi z 1279 roku. Nieznana jest dokładna data lokacji Strzyżowa. Prawa miejskie uzyskał pod koniec XIV wieku. Czudec po raz pierwszy występuje w dokumencie w 1282 roku. Miastem zaś stał się w 1427 roku. Najstarszy dokument, w którym występuje Frysztak już jako miasto, pochodzi z 1366 roku. Niebylec uzyskał prawa miejskie w 1509 roku. Prawdopodobnie sama osada powstała znacznie wcześniej.

fotokopia_pergaminu_z_budy_wgry_z_1279_r._ktry_m.in_wymienia_nazw_strzyw_zbiory_muzeum_spoecznego_w_strzyowie_800x600

Fotokopia pergaminu z Budy (Węgry) z 1279 r. który m.in. wymienia nazwę Strzyżów - (zbiory Muzeum Społecznego TMZS w Strzyżowie) 

W XV i XVI wieku nastąpił rozwój Strzyżowa i okolic. W okresie tym rozwinęło się rzemiosło, zwłaszcza tkactwo. Istniały tu silne cechy sukienników i foluszników. W trakcie swej historii ziemia strzyżowska przeżywała dramatyczne chwile. Największe zniszczenia dokonały się w czasie XVII - wiecznych wojen. W 1657 r. wojska siedmiogrodzkie zniszczyły Strzyżów. XVIII wiek przyniósł upadek Strzyżowa i okolicznych miasteczek. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku ziemia strzyżowska znalazła się w granicach Austrii. W 1782 r. weszła ona w skład cyrkułu dukielskiego, a następnie od roku 1790 - jasielskiego. Po reformie administracyjnej z 1853 r. Strzyżów, Czudec i Niebylec weszły w skład powiatu rzeszowskiego, natomiast Frysztak i Wiśniowa - do powiatu jasielskiego.
 

Długotrwałe starania społeczności strzyżowskiej, a także zbudowanie linii kolejowej Rzeszów - Jasło przyczyniły się do utworzenia Powiatu w Strzyżowie. Miało to miejsce w 1896 r. Organem Powiatu było Cesarsko-Królewskie Starostwo w Strzyżowie. Siedziba Starostwa mieściła się w budynku zajmowanym obecnie przez policję.

obwieszczenie_austriackiego_ministerstwa_spraw_wewntrznych_z_1896_r._o_utworzeniu_starostwa_w_strzyowie_zbiory_archiwum_pastwowego_w_rzeszowie_800x600

 

Obwieszczenie austriackiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 1896 r. o utworzeniu Starostwa w Strzyżowie (zbiory Archiwum Państwowego w Rzeszowie)

 

Starostwo było najniższą rządową władzą dla wszystkich spraw administracyjnych nie powierzonych wyraźnie innym władzom lub organom. Do jego obowiązków należało bezpośrednie staranie o wykonywanie ustaw, o ile do tego nie były powołane inne organy, o utrzymanie bezpieczeństwa publicznego i spokoju i o popieranie ogólnego dobra.
 

Zadania ówczesnego Starostwa przedstawiały się następująco:
 

* pomoc dla biednych, ofiar klęsk żywiołowych i wypadków losowych,
* budowa i utrzymanie dróg i mostów,
* dozór nad stanem budowli wodnych,
* nadawanie uprawnień handlowych i przemysłowych,
* rozstrzyganie po przeprowadzonym dochodzeniu o przynależności do gminy,
* współdziałanie przy poborze do wojska,
* starania o dostarczenie podwód i zakwaterowanie wojska,
* nadzorowanie prasy i stowarzyszeń,
* dozór nad obcymi, wydalanie osób pozostających na terenie powiatu bez pracy i dokumentów,
* nadzór w sprawach sanitarnych i pielęgnowania chorych, szczepienia ospy
* nadzór w sprawach pomocy doraźnej oraz nad szpitalami i domami przytułku,
* wydawanie pozwoleń na widowiska i inne imprezy artystyczne,
* kontrolowanie przestrzegania przepisów dotyczących robotników fabrycznych i czeladników,
* kontrola przestrzegania przepisów przemysłowych o taryfach, nadzór nad sprawami cechowania miar i wag i ich używania oraz nad stowarzyszeniami i cechami przemysłowymi,
* orzekanie w sprawach przekroczeń przepisów i urządzeń policyjnych,
* dozorowanie, wspieranie i pouczanie podległych mu gmin w sprawach administracji gminnej.
 

Starostami w okresie galicyjskim byli m. in. Mikołaj Pokiński (1903), Zygmunt Zaleski (1909), Karol Maryański (1914), hr Skarbek, hr Rusocki, Ludwik Lipiński oraz Mellin.

Powiat Strzyżowski obejmował okręgi sądowe: Strzyżów (dotychczas należący do powiatu rzeszowskiego) i Frysztak (należący wcześniej do powiatu jasielskiego). W powiecie istniało 65 gmin jednostkowych (64 wiejskie i l miejska).

W skład Powiatu Strzyżowskiego wchodziły następujące gminy jednostkowe: Baryczka, Blizianka, Bonarówka, Brzeżanka, Czudec, Dobrzechów, Gbiska, Glinik Charzewski, Godowa, Grodzisko, Gwoździanka, Gwożnica Dolna, Gwoźnica Górna, Jawornik Niebylecki, Konieczkowa, Lutcza, Łętownia, Małówka, Niebylec, Nowa Wieś Czudecka, Połomyja, Przedmieście Czudeckie, Pstrągowa, Strzyżów, Tropie, Wysoka, Wyżne, Zaborów, Żarnowa, Żyznów, Cieszyna, Frysztak, Glinik Dolny, Glinik Górny, Glinik średni, Gogołów, Huta Gogołowska, Jaszczurowa, Jazowa, Kalembina, Kobyle, Kożuchów, Kozłówek, Luba, Łęki, Markuszowa, Niewodna, Oparówka, Pietrusza Wola, Przybówka, Pstrągówka, Pułanki, Różanka, Stępina, Szufnarowa Tułkowice, Twierdza, Widacz, Wiśniowa, Zawadka.

Większość ludności powiatu stanowili Polacy, szczególnie na wsi. Jedynie w Bliziance, Gwoździance oraz Bonarówce i Oparówce mieszkała częściowo ludność pochodzenia łemkowskiego. W miasteczkach, a zwłaszcza we Frysztaku, duży odsetek mieszkańców stanowili Żydzi, których w 1934 r. było 1146 na 1483 mieszkańców. W powiecie mieszkało w 1910 r. 58 549 osób. Samo miasto Strzyżów liczyło w 1912 r. 2 237 mieszkańców.

Powiat Strzyżowski miał charakter rolniczy. Wieś strzyżowska była przeludniona, rolnictwo bardzo rozdrobnione. Przemysł był słabo rozwinięty. W 1910 r. w powiecie było tylko 19 zakładów zatrudniających 268 robotników. Największym zakładem była cegielnia w Dobrzechowie założona w 1870 r. przez Romana Michałowskiego. Dobrze rozwinięty był natomiast handel, znajdujący się w większości w rękach Żydów oraz rzemiosło.

Życie kulturalne Strzyżowa skupiało się wokół powstałego w 1912 r. Gimnazjum.

Po odzyskaniu niepodległości Powiat Strzyżowski znalazł się w granicach województwa lwowskiego. W odrodzonej Polsce ulegała stopniowym zmianom organizacja Starostw. Od 1919 r. oddzielono od administracji politycznej administrację skarbową, a od 1920 r.  administrację szkolną. W 1924 r. Starostwa przejęły sprawy odbudowy po zlikwidowanych urzędach odbudowy. Od 1928 r. do zakresu działania Starostwa należały wszystkie sprawy administracji państwowej na obszarze powiatu, z wyjątkiem zastrzeżonych do właściwości władz naczelnych, wojewody i innych władz państwowych.

Starostwo Powiatowe w Strzyżowie od 1930 r. dzieliło się na następujące referaty:

1. ogólny,
2. organizacyjny,
3. bezpieczeństwa,
4. administracyjno - prawny,
5. samorządowy,
6. opieki społecznej,
7. wojskowy,
8. karno - administracyjny,
9. ochrony lasów,
10. sanitarny,
11. weterynaryjny,
12. inwalidów wojennych.

Obok Starostwa jako urzędu administracji państwowej istniał samorząd powiatowy. Jego organem uchwałodawczym i kontrolującym była Rada Powiatowa, a wykonawczym i zarządzającym - Wydział Powiatowy. W obu tych organach przewodniczył starosta.

koedukacyjne_gimnazjum_w_strzyowie_w_okresie_midzywojennym_800x600

Koedukacyjne gimnazjum w Strzyżowie w okresie międzywojennym

(zbiory prywatne udostepnione z serwisu internetowego "Strzyżów wczoraj i dziś")

W 1931 r. powierzchnia Powiatu Strzyżowskiego wynosiła 478,71 km2, powierzchnia użytków rolnych 325,83 km2. Liczba mieszkańców wynosiła 56.400 osób. Przyrost naturalny stanowił tu niewielką liczbę, zmniejszany był również przez znaczną migrację zarobkową tutejszej ludności, stałą i sezonową. Samo miasto Strzyżów liczyło wówczas 3.060 mieszkańców, Niebylec - 638, Czudec - 973, Frysztak - 1.479.

Powiat Strzyżowski został zlikwidowany z dniem l kwietnia 1932 r. Został on rozdzielony pomiędzy dwa powiaty: rzeszowski i krośnieński.

W 1935 r. utworzono gminy zbiorowe. Na terenie byłego Powiatu Strzyżowskiego powstały one w Strzyżowie, Czudcu, Niebylcu, Frysztaku i Wiśniowej.

Od września 1939 r. do sierpnia 1944 r. Strzyżów był pod okupacją niemiecką. Należał do Generalnej Guberni, do dystryktu krakowskiego. Wielu strzyżowian zginęło w czasie wojny w masowych egzekucjach, byli wywożeni na roboty, osadzani w obozach koncentracyjnych. W 1942 r. Niemcy wywieźli wszystkich Żydów do obozu w Bełżcu. W rejonie Strzyżowa działały oddziały partyzanckie AK i BCh. Uczestniczyły one w wyzwoleniu Strzyżowa w czasie akcji "Burza".
W 1944 r. Strzyżów i okolice weszły w skład nowoutworzonego województwa rzeszowskiego.

Ponowne utworzenie Powiatu Strzyżowskiego miało miejsce w 1954 r. Organem uchwałodawczym i kontrolnym Powiatu była Powiatowa Rada Narodowa w Strzyżowie, zaś zarządzającym i wykonawczym Prezydium PRN w Strzyżowie. Miały one swoją siedzibę w budynku należącym dziś do szpitala.


budynek urzędu powiatowego

Budynek Urzędu Powiatowego w latach 50 - tych - obecnie siedziba KP Policji w Strzyżowie

(zbiory prywatne udostepnione z serwisu internetowego "Strzyżów wczoraj i dziś")

Do zadań PPRN należało:

* wykonywanie uchwał PRN oraz zarządzeń i poleceń władz zwierzchnich,
* rywalizacja kierownictwa w działalności gospodarczej, społecznej i kulturalnej oraz w wykonywaniu innych uprawnień PPRN,
* przygotowanie i zwoływanie sesji PRN oraz ustalanie porządku jej obrad,
* współdziałanie z komisjami PRN i przedkładanie im określonych spraw do rozpatrzenia,
* opracowywanie projektu powiatowego budżetu i planu gospodarczego,
* rozpatrywanie sprawozdań urzędów, przedsiębiorstw i instytucji,
* składanie ze swej działalności sprawozdań na posiedzeniach Rady oraz przedstawianie tych sprawozdań Prezydium WRN.

rozporzdzenie_rady_ministrw_z_1954_r._w_sprawie_utworzenia_powiatu_strzyowskiego_zbiory_archiwum_pastwowego_w_rzeszowie_800x600
 

Rozporządzenie Rady Ministrów z 1954 r. w sprawie utworzenia powiatu strzyżowskiego

(zbiory Archiwum Państwowego w Rzeszowie)

W 1955 r. w Prezydium PRN w Strzyżowie działały następujące referaty:

1. Ogólno - Gospodarczy,
2. Organizacyjny,
3. Społeczno - Administracyjny,
4. Kadr,
5. Wojskowy,
6. Pracy i Pomocy Społecznej,
7. Kultury,
8. Prawny,
9. Spraw Wyznań,
10. Oświaty,
11. Zdrowia,
12. Finansów,
13. Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej,
14. Komunikacji,
15. Rolnictwa i Leśnictwa,
16. Budownictwa,
17. Przemysłu,
18. Handlu,
19. Zatrudnienia,
20. Komisja Planowania Gospodarczego,
21. Statystyki,
22. Powiatowy Komitet Kultury Fizycznej.

Struktura ta podlegała kilkakrotnym zmianom.

Powiatowa Rada Narodowa w Strzyżowie stała się terenowym organem jednolitej władzy państwowej. Przejęła ona funkcje dotychczas sprawowane przez organy samorządu terytorialnego oraz administracji państwowej. Do jej zadań należało:

* kierowanie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną na terenie powiatu,
* zapewnienie ochrony porządku publicznego,
* ochrona własności społecznej i praw obywateli,
* wydawanie przepisów prawnych w ramach swoich uprawnień,
* wybór i odwołanie Prezydium PRN oraz komisji Rady,
* kierowanie działalnością swoich organów i rozpatrywanie ich sprawozdań,
* uchwalanie powiatowych planów gospodarczych i budżetów,
* kontrola działalności urzędów, przedsiębiorstw i instytucji,
* stanowienie w ramach swoich uprawnień powiatowych świadczeń i opłat.

Kres istnienia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Strzyżowie przyniosła w 1973 r. reorganizacja aparatu administracyjnego w Polsce. Powiatowa Rada Narodowa w Strzyżowie oprócz funkcji organu władzy państwowej stała się organem samorządu społecznego. Funkcje administracyjne zostały wydzielone z zakresu działania Prezydium PRN i przekazane nowo utworzonemu urzędowi Naczelnika Powiatu.

Naczelnik Powiatu był terenowym organem administracji państwowej i równocześnie organem wykonawczym i zarządzającym Powiatowej Rady Narodowej w Strzyżowie.

zbudowany_w_latach_60_tych_xx_w._budynek_prezydium_powiatowej_rady_narodowej_w_strzyowie_obecnie_szpital_zbiory_prywatne_800x600

Zbudowany w latach 60 - tych XX w. budynek Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Strzyżowie obecnie szpital

(zbiory prywatne udostepnione z serwisu internetowego "Strzyżów wczoraj i dziś")

 

Urząd Powiatowy był aparatem wykonawczym Naczelnika Powiatu. W Urzędzie Powiatowym w Strzyżowie działały następujące wydziały:

1. Biuro Ogólno - Organizacyjne,
2. Powiatowa Komisja Planowania,
3. Finansowy,
4. Oświaty, Wychowania, Kultury Fizycznej i Turystyki,
5. Spraw Wewnętrznych,
6. Rolnictwa, Leśnictwa i Skupu,
7. Gospodarki Komunalnej, Przestrzennej, Ochrony środowiska i Komunikacji, Handlu, Przemysłu i Usług,
8. Zdrowia i Opieki Społecznej,
9. Zatrudnienia,
10. Powiatowa Komenda Straży Pożarnej.

W wyniku reformy administracyjnej w 1975 r. zlikwidowane zostały powiaty. Tym samym uległ likwidacji Urząd Powiatowy w Strzyżowie. Terytorium powiatu weszło w skład okrojonego województwa rzeszowskiego.

Po II wojnie światowej nastąpił rozwój Strzyżowa i okolic. Przyczyniło się do tego znacznie ponowne utworzenie powiatu w 1954 r. W Strzyżowie powstało kilka dużych zakładów przemysłowych: Fabryka Mebli, Fabryka Maszyn, WSS "Polsport", CSI "Roksana". W powiecie powstało wiele nowych szkół, bibliotek, domów kultury, ośrodków zdrowia oraz szpital.

Po przywróceniu w 1990 r. samorządu na szczeblu gminy polepszyła się infrastruktura Strzyżowa i okolicznych gmin. Większość miejscowości została skanalizowana i zgazyfikowana. Poprawił się znacznie wygląd miasta i wsi. Powstało także wiele małych prywatnych firm przemysłowych, handlowych i usługowych.

Od l stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej przywrócony został w historycznych granicach Powiat Strzyżowski, który wszedł w skład województwa podkarpackiego. Centralnym urzędem samorządu powiatowego w Strzyżowie, który wykonuje swoje zadania przy pomocy Rady Powiatu i Zarządu Powiatu zostało Starostwo Powiatowe w Strzyżowie. Powstanie samorządu powiatowego w Strzyżowie stwarza nadzieję na dalszy rozwój Strzyżowa i całego powiatu.

obrady_i_sesji_i_kadencji_rady_powiatu_w_strzyowie_w_dk_sok_w_strzyowie_w_1998_r._zbiory_starostwa_powiatowego_w_strzyowie__800x600

 Obrady I sesji I kadencji Rady Powiatu w Strzyżowie w DK Sokół w Strzyżowie w 1998 r. (zbiory Starostwa Powiatowego w Strzyżowie)