Markuszowa

Na zdjęciu: Eksponaty w Izbie Pamięci Wincentego Witosa w Szkole Podstawowej w Markuszowej, fot. Grzegorz Tomaszewski

Markuszowa – wieś w gminie Wiśniowa, położona w dolinie środkowego Wisłoka, przy drogach powiatowych: nr 1922 R Wiśniowa – Jazowa – Markuszowa i nr 1926  R Kożuchów – Markuszowa – Oparówka – Wysoka Strzyżowska. Sąsiaduje z: Oparówką, Wysoką Strzyżowską, Dobrzechowem, Tułkowicami, Kożuchowem i Kozłówkiem. Zajmuje obszar 592,21 ha i liczy 846 mieszkańców (2011 r.)^[1]. Nazwa wioski pochodzi prawdopodobnie od imienia Markusz^[2]. Po raz pierwszy nazwa ta w brzmieniu: in Marcusi libertatem vltra Wisłok pojawia się w dokumencie z 1366 r.^[3] Jej właścicielem był wówczas komes Mikołaj Bogoria^[4], kanonik krakowski i prepozyt gnieźnieński, a następnie od 1399 r. jego bratanek Dziersław Konopka^[5]. Około 1450 r. wieś otrzymał Jakub Trzecieski^[6], w 1741 r. Dominik Trzecieski przekazał ją rodzinie Łazowskich^[7]. W XIX w. była własnością m.in. Marii z Wyrzykowskich oraz rodzeństwa: Olgi Wiktorowej, Walerii Jędrzejowiczowej i Stanisława Wasilewskiego^[8]. Teren Markuszowej wchodzi w skład Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Dobrzechowie.
Współcześnie we wsi funkcjonują m.in.: prowadzona przez Gminę Wiśniowa Szkoła Podstawowa im. Wincentego Witosa (od 1891 r. jako szkoła ludowa, od 1926 r. jako szkoła powszechna, po II wojnie światowej – szkoła podstawowa, nadanie imienia – 15.092012 r.) wraz z Izbą Pamięci Wincentego Witosa (od 1989 r.), ośrodek zdrowia prowadzony przez Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Eskulap”, organizacje pozarządowe: Ochotnicza Straż Pożarna (od 1946 r.), Koło Gospodyń Wiejskich (od 1949 r.) i in. W Markuszowej warto zobaczyć m.in.: kapliczki przydrożne; żyzne, uprawne pola, ułożone wiosną w wielobarwną szachownicę i in. Ciekawostki: Podczas II wojny światowej od jesieni 1942 r.^[9]  do lutego 1943 r.^[10]  w lasach leżących na obrzeżu Markuszowej i Kozłówka przez kilka miesięcy ukrywała się grupa Żydów. Pomocy przy budowie schronów i dostarczaniu żywności udzielali im okoliczni mieszkańcy. 28 lutego 1943 r. hitlerowcy urządzili obławę i zabili większość ukrywających się na tym terenie osób. Śmierci udało się uniknąć członkom rodzin Weitzów i Schmidtów, którzy schronienie znaleźli u rodziny Niedzielów^[11]. Ukrywani tam doczekali końca wojny. 3 lipca 1943 r. za udzielaną ludności żydowskiej pomoc Niemcy zamordowali 6 mieszkańców Markuszowej i Kozłówka^[12], co upamiętnia wzniesiony w 2013 r. pomnik przy zabytkowej kapliczce Matki Bożej w Kozłówku. W 1944 r. ciała zamordowanych złożono w jednym grobie na cmentarzu parafialnym w Dobrzechowie^[13]. Za bezinteresowną pomoc z narażeniem życia rodzina Eugeniusza Niedzieli otrzymała w 1993 r. od Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.