Żyznów
Na zdjęciu: Budynek Domu Dziecka, dawny dwór ziemiański w Żyznowie, fot. Agnieszka Zielińska
Żyznów – wieś w gminie Strzyżów, położona nad rzeką Stobnicą, prawym dopływem Wisłoka, przy drodze wojewódzkiej nr 989 Strzyżów – Lutcza i drodze powiatowej nr 1933 Wysoka Strzyżowska – Bonarówka – Żyznów. Przez miejscowość przebiega podkarpacki Szlak Architektury Drewnianej, a także trasa rowerowa biegnąca przez wysokie partie Pogórza Strzyżowsko-Dynowskiego. Żyznów sąsiaduje z: Bonarówką, Godową, Jawornikiem, Lutczą i Krasną (powiat krośnieński). Zajmuje powierzchnię 1331,53 ha i liczy 897 mieszkańców (2011 r.)[1]. Nazwa wsi utworzona została od nazwy osobowej[2] lub określenia żyznej gleby, mającej wpływ na dobry wynik zagospodarowania wsi, potwierdzony m.in. przez lustratorów królewskich w 1536 r.[3] Po raz pierwszy nazwa miejscowości odnotowana została w dokumencie z 1390 r., w którym król Władysław Jagiełło zezwala Czadorowi z Potoka na przeniesienie kilku wsi, w tym Minus Sziznowa[4] (część obecnego Żyznowa) z prawa polskiego na prawo niemieckie, co świadczy o tym, że wieś musiała istnieć już wcześniej. W latach 1424–1426 dziedzicami Żyznowa byli bracia Piotr i Klemens[5]. W 1436 r. wieś po części stanowiła własność Kiełcza z Prochny oraz Pakosza ze Strzyżowa i Czudca, którego spadkobiercami w 1460 r. zostali Jan i Mikołaj Strzyżowscy (Strzeżowscy)[6]. Dwa lata później doszło między nimi do umowy działowej[7], na mocy której Żyznów wraz z sąsiednimi wioskami przypadł w udziale Mikołajowi, dyplomacie i ekspertowi od spraw tureckich na dworze królewskim Kazimierza Jagiellończyka, a następnie Jana Olbrachta. W 1536 r. na dzisiejszą miejscowość składały się dwie wsie: Żyznów Wyższy (superior), będący własnością Fidelisy Szafranowskiej i Żyznów Niższy (inferior)[8], własność dziedziczna Strzyżowskich, należący do Stanisława Domaradzkiego[9]. Pierwszy według poboru z 1581 r. należał do Seweryna Bonara[10] (Bonera[11]), później do Firlejów, Ciepielewskich i Józefa Radziwiłła. Z kolei właścicielami Żyznowa Dolnego byli m.in.: Bączalscy, a pod koniec XVIII w. Dydyńscy[12]. W XIX w. Żyznów pozostawał w rękach Łempickich, a następnie Straszewskich. W 1898 r.[13] ziemie żyznowskie, po śmierci żony, odziedziczył hrabia Witold Łoś, który następnie w 1917 r. sprzedał je Bylickim. W ich posiadaniu dobra te pozostawały do 1944 r.
Pod względem administracji kościelnej Żyznów do 1913 r. należał do parafii w Lutczy, z kilkudziesięcioletnią przerwą, kiedy to Żyznów Dolny w latach 1581–1658[14] podlegał parafii w Kołaczycach. Początkowo nabożeństwa odprawiane były w dużej, drewnianej kaplicy pw. św. Barbary, wybudowanej w 1658 r.[15] przez profesora Akademii Krakowskiej, ks. Franciszka Młynarskiego, proboszcza z Lutczy. W 1857 r. przystąpiono do budowy murowanego kościoła, który 6 sierpnia 1863 r.[16] został poświęcony pw. Przemienienia Pańskiego i św. Barbary przez ks. dziekana Feliksa Buchwalda, proboszcza dobrzechowskiego. Fundatorem kościoła był dziedzic żyznowski – Hilary Łempicki, zaś kolatorem parafii hrabia Witold Łoś, który w tej sprawie uzyskał zgodę biskupa przemyskiego ks. J. S. Pelczara. Aktu konsekracji ołtarza i kościoła parafialnego 4 grudnia 2010 r. dokonał ordynariusz diecezji rzeszowskiej, ks. bp Kazimierz Górny. Parafia obecnie liczy 900 wiernych[17] i obejmuje Żyznów i Bonarówkę.
Współcześnie funkcjonują tutaj: Parafia Rzymskokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego (erygowana w 1913 r.), Szkoła Podstawowa jako jednostka Gminy Strzyżów (powstanie pierwszej szkoły w Żyznowie datuje się na rok 1896, w latach 1999 – 2017 jako Zespół Szkół, który tworzyły: szkoła podstawowa i gimnazjum), prowadzony przez samorząd powiatowy w Strzyżowie Dom Dziecka (od 1949/1950 r.), Ochotnicza Straż Pożarna (od 1907 r.), Koło Gospodyń Wiejskich (od 1938 r.), Winnica „Uroczysko” (od 2010 r.) i in. W Żyznowie warto zobaczyć m.in.: neoklasycystyczny pałac i park krajobrazowy z XIX w.; kapliczki i krzyże przydrożne, w tym m.in. kapliczkę z II połowy XIX w. wybudowaną na terenie lasu dworskiego (Wiśnia Góra); budynek szkoły z 1900 r. i in. Ciekawostki: Jak podaje kronika dworska[18] rodziny Łempickich, niejaki Sobek, syn Macieja, zagrodnika z Żyznowa Górnego przeżył 115 lat, 4 miesiące i 13 dni. Zmarł w 1596 r. Za sumienną i obowiązkową pracę jako kawalkator (ujeżdżacz koni) na dworze królewskim w Krakowie został mianowany przez króla Zygmunta Augusta podkoniuszym królewskim i otrzymał nazwisko „Żyznowski”. Po powrocie w 1564 r. do rodzinnego Żyznowa cały majątek, który otrzymał od króla, przeznaczył na kształcenie ubogiej młodzieży. Sam zaś poświęcił się edukacji religijnej.
Przypisy
- ^ Na podstawie Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, www.stat.gov.pl, [dostęp: 12.03.2016].
- ^ Por. A. Myszka, Słownik toponimów powiatu strzyżowskiego, Rzeszów 2006, s. 34.
- ^ Por. ks. S. Piątek, Żyznów, Bonarówka – na szlaku architektury drewnianej, Żyznów 2009, s. 4.
- ^ Por. A. Myszka, dz. cyt., s. 34.
- ^ Por. K. Baczkowski, Osadnictwo regionu strzyżowskiego do r. 1450, [w:] Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic, red. S. Cynarski, Rzeszów 1980, s. 80.
- ^ Por. S. Gawęda, Rozwój gospodarki wiejskiej od połowy XV do początków XVII wieku, [w:] Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic, red. S. Cynarski, Rzeszów 1980, s. 87.
- ^ Por. A. Gliwa, Strzyżów. Zarys dziejów miasta od średniowiecza do połowy XIX w., Strzyżów 2014, s. 31–32.
- ^ Por. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, Warszawa 1895, s. 926.
- ^ Por. ks. S. Piątek, dz. cyt., s. 4.
- ^ Por. S. Gawęda, dz. cyt., s. 104.
- ^ Por. ks. S. Piątek, dz. cyt., s. 18.
- ^ Por. A. Kluska, Z naszej regionalnej historii – wieś Żyznów, [w:] „Waga i Miecz”, czerwiec 2000, nr 6, s. 6.
- ^ Por. ks. S. Piątek, dz. cyt., s. 19.
- ^ Por. Jubileuszowy Schematyzm Diecezji Rzeszowskiej 2016/2017, Rzeszów 2017, s. 1061.
- ^ Tamże.
- ^ Tamże.
- ^ Tamże, s. 1061–1062.
- ^ Por. ks. S. Piątek, dz. cyt., s. 5.