Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej im. Zygmunta Leśniaka w Strzyżowie
Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej w Strzyżowie jako samodzielna instytucja kultury gminy Strzyżów zostało powołane przez Radę Miejską w Strzyżowie uchwałą z 30 czerwca 2011 r. Uchwalono statut, w którym zapisano, że patronem MSZS jest Zygmunt Leśniak. W 2017 r. zaktualizowany statut instytucji został uzgodniony z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Pierwszą siedzibą muzeum była kondygnacja budynku przy ul. Modrzewiowej 1A w Strzyżowie. Był to dwór z końca XVIII w. zbudowany przez Dydyńskich. Na mocy uchwały Rady Miejskiej w Strzyżowie z 30 grudnia 2013 r. zmieniono zapis w statucie MSZS dotyczący adresu głównej siedziby muzeum z Modrzewiowej 1A na Łukasiewicza 10. Wcześniej obiekt ten (kamienica z początku XX w.) oddano w użytkowanie MSZS. Nowa siedziba muzeum zajmuje powierzchnię użytkową 803,40 m2. Równocześnie zawarto umowę w sprawie użyczenia budynku przy Rynku 15, o powierzchni użytkowej 336,47 m2, z przeznaczeniem na Galerię Miejską – filię MSZS. Od 2012 r. w użyczeniu muzeum znajduje się tunel schronowy pod Górą Żarnowską, który stanowi drugą filię MSZS.
Otwarcie muzeum odbyło się 17 maja 2014 r. podczas I Nocy Muzeów w Strzyżowie (w ramach obchodów Europejskiej Nocy Muzeów). W głównej siedzibie muzeum znajduje się kilka wystaw stałych prezentujących historię miasta i sylwetki mieszkańców. Na uwagę zasługuje sala pamięci profesora Franciszka Chrapkiewicza pochodzącego z Godowej, znanego na świecie biochemika, odkrywcy podstaw genetyki. Intrygującą wystawą jest wnętrze domu Wojciecha Weissa „Klimat domu i twórczości Wojciecha Weissa”.
Od momentu otwarcia muzeum jest przygotowywana i wzbogacana oferta edukacyjna dla dzieci i młodzieży ze Strzyżowa i powiatu strzyżowskiego. Odbywają się lekcje i warsztaty muzealne. Do działalności ekspozycyjnej muzeum należy organizowanie wystaw czasowych prezentowanych w głównej siedzibie muzeum, Galerii Miejskiej i tunelu schronowym. Działalność wydawniczą muzeum rozpoczęło w 2013 r. opracowaniem folderu o tunelu schronowym (filii muzeum), który został wydany w czterech wersjach językowych (polskiej, angielskiej, niemieckiej i rosyjskiej). Wkrótce potem w 2014 r. wydano folder o muzeum w dwóch wersjach językowych (polskiej i angielskiej). W 2015 r. rozpoczęto prace nad wydawnictwem ciągłym strzyżowskiego muzeum – „Strzyżowskim Rocznikiem Muzealnym”. Dotąd ukazało się pięć tomów.
W środowisku strzyżowskim MSZS pełni rolę depozytariusza pamięci i jest w tym niezastąpione. Gromadzi przedmioty codziennego użytku, te ważne, wywołujące emocje, a także te, których znaczenie i sens odczytuje się dopiero po latach. Przedmioty te są komentarzem do codzienności małego miasta doby staropolskiej, galicyjskiej i współczesnej. W nieograniczonym zakresie umożliwiają one interpretację wydarzeń związanych z dziejami miasta, losami mieszkańców (miejscowych i przybyszów, przedstawicieli różnych wyznań, którym na przestrzeni wieków wypadło przebywać w Strzyżowie). W muzeum są organizowane wystawy, a ich przygotowanie powierza się aktorom, architektom, archeologom, historykom, historykom sztuki, ufając ich wrażliwości, doświadczeniu, ale i warsztatowi. W miarę możliwości MSZS uczestniczy w tworzeniu edukacji humanistycznej, a jako partner samorządu – w tworzeniu i podtrzymywaniu społecznej kreatywności i kultury obywatelskiej.
Zbiory muzeum
Początki gromadzenia zbiorów muzealnych w Strzyżowie sięgają końca lat pięćdziesiątych XX wieku. Działania te na szeroką skalę zainicjował Zygmunt Leśniak, a kontynuował Adam Kluska. Początkowo zbiory przechowywano w izbie pamięci urządzonej w pomieszczeniach strzyżowskiego liceum. Powiększające się zbiory przekazano w 1971 r. Towarzystwu Miłośników Ziemi Strzyżowskiej (TMZS) założonemu w 1967 r., którego Leśniak był współzałożycielem i pierwszym prezesem. W 1972 r. otwarto Społeczne Muzeum Regionalne TMZS. W latach 1972–1981 opiekunem zbiorów był Zygmunt Leśniak. Na tym stanowisku zastąpił go Adam Kluska w latach 1981–2011.
Na początku 2012 r. MSZS przejęto 3640 eksponatów od Społecznego Muzeum Regionalnego TMZS. Przez ponad pięćdziesiąt lat eksponaty trafiały do muzeum dzięki ofiarności mieszkańców, zwykle jako darowizny od osób prywatnych i instytucji. Były to zdjęcia, dokumenty, archiwalia oraz przedmioty codziennego użytku. Pozostałości z okolicznych dworów, domów mieszczańskich, np. fajki, kufry podróżne, meble, zegary, oraz z izb i gospodarstw włościańskich, tworzące zasadniczy zrąb zbiorów etnograficznych. Ponadto wśród eksponatów są wyroby miejscowego rzemiosła oraz rozproszona dokumentacja organizacji społecznych.
Zbiorów wciąż przybywa. Przyjmowane są w formie darowizny od mieszkańców Strzyżowa i powiatu strzyżowskiego. Na uwagę zasługuje darowizna z 2016 r. spadkobierców Wojciecha Weissa, którzy przekazali muzeum komplet mebli z domu w Kalwarii Zebrzydowskiej (artysta kupił go w 1904 r. z myślą o rodzicach). Meble z przełomu XIX i XX w., w których skład wchodzą trzy szafy, przeszklona witrynka, stół, krzesło, sofa, foteliki i lustro, poddano konserwacji. Meble są uzupełnione naczyniami szklanymi, porcelaną, książkami, nutami należącymi do Weissa. W latach 2011–2017 zbiory MSZS zwiększyły się ponad dwukrotnie z 4834 do 10 230.
Wystawa „Klimat domu i twórczości Wojciecha Weissa”
Dostępna od 21 maja 2017 r. wystawa autorstwa Jarosława Figury z muzyką Julii Owczarek składa się z czterech części. Wprowadzeniem jest kopia przestrzenna Promiennego zachodu słońca, obrazu Weissa, namalowanego w Strzyżowie. Obserwujemy zmieniające się natężenie światła i dźwięków muzyki w kolejnych porach dnia. Na wszystko patrzymy przez okno, tak jak to robił Weiss, obserwując okolicę, sto lat temu z poddasza stacji kolejowej. W pierwszym pomieszczeniu odtworzono stację kolejową (dworzec, tory z nasypem kolejowym i odjeżdżającym pociągiem) z charakterystycznym dla tego miejsca dźwiękiem. W drugim pokazano poddasze dworca kolejowego zajmowane przez Weissa. Tam zobaczyć można oryginalne wyposażenie domu Weissa: żelazne łóżko, pościel, lustro. Weiss był również muzykiem, więc znajdują się tam także skrzypce w futerale oraz stojak z nutami. W oknie widać niektóre obrazy powstałe w Strzyżowie. Przechodząc dalej, odwiedzający wchodzi do salonu artysty, widzi oryginalne meble: szafy, przeszkloną witrynę, sofę, foteliki, stół, pianino oraz pozostałe elementy wyposażenia domu – piec, żyrandol i dywan. Muzyka skomponowana na tę wystawę nawiązuje do klimatu domu Weissa z XIX/XX w. Rozglądając się po salonie, można podziwiać wiszące na ścianach oryginalne obrazy: Portret Stasia i Sad w Kalwarii, a w oknie kopie Maków. W witrynce i szafie znajdują się książki, porcelana i szkło. Powraca motyw muzyczny. Nad pianinem artysty unoszą się nuty. Zmieniające się kolory światła wskazują na trzy główne fazy życia: narodziny, dojrzałość, śmierć. Słychać także głos Weissa wspominającego pobyty w Strzyżowie. Wychodząc z salonu, goście muzeum zaglądają do „szafy duchów”. Widzą tam lewitujące przedmioty codziennego użytku. W 2016 r. Renata Weiss przekazała muzeum kompletne wyposażenie domu artysty z Kalwarii Zebrzydowskiej z początku XX w. W 2017 r. muzeum przeprowadziło konserwację mebli, które stały się częścią ekspozycji „Klimat domu i twórczości Wojciecha Weissa”. Wystawa zorganizowana z dużym rozmachem została zauważona w środowisku artystycznym Podkarpacia. Wernisaż odbył się podczas IV Nocy Muzeów w Strzyżowie. Temu wydarzeniu towarzyszyła oprawa medialna, która spowodowała większe zainteresowanie odbiorców. Przy tej okazji na strzyżowskim Rynku odbył się spektakl Ecce Homo – obrazy senne Weissa w reż. J. Figury, aktora związanego ze Sceną Plastyczną KUL. W muzeum na otwarciu wystawy reżyser ten przeprowadził działanie teatralne Przyjazd Mistrza.
Salon Wojciecha Weissa (1875–1950)
W sali mieszczańskiej na pierwszym piętrze muzeum prezentowane są prace Wojciecha Weissa Mielizna na Wisłoku (pastel, w zbiorach muzealnych od 1975 r.) oraz kolekcja trzynastu rysunków Wojciecha Weissa powstałych na początku XX w., w tzw. okresie strzyżowskim, które w 2016 r. od spadkobierców zakupiło muzeum. Są to szkice ołówkiem i węglem, które powstały w Strzyżowie w latach 1900–1903. Przedstawiają panoramę Strzyżowa, cmentarze żydowskie, macewy, dwa portrety i autoportret artysty. W tej sali wyświetlany jest również krótki film Przyjazd Mistrza prezentujący wystawę czasową „Klimat domu i twórczości Wojciecha Weissa”.
W latach 2015–2017 MSZS zrobiło wiele dla popularyzacji dorobku artystycznego Wojciecha Weissa w Strzyżowie. W 2015 r. zorganizowało wystawę „Powrót Mistrza (1900–2015). Wojciech Weiss w Strzyżowie” nawiązującą do strzyżowskiego epizodu z jego biografii i z przełomu XIX i XX w. Była to pierwsza od 40 lat wystawa prac Weissa w Strzyżowie. W latach 2019–2020 muzeum zrealizowało projekt „Powrót Mistrza…Wojciech Weiss w Strzyżowie”, w ramach którego wydano „Ilustrowany przewodnik po powiecie strzyżowskim na przełomie XIX i XX wieku. Perspektywa plenerów malarskich Wojciecha Weissa” oraz album „Młodopolskie inspiracje. Wojciech Weiss w Strzyżowie 1898-1903”.
Izba pamięci profesora Franciszka Chrapkiewicza – Chapeville’a
Franciszek Chrapkiewicz urodził się w 1924 r. w Godowej, od 1944 r. mieszka we Francji. Jest znanym na świecie biochemikiem, odkrywcą podstaw genetyki, emerytowanym profesorem Sorbony. W związku ze swoją pracą otrzymał on wiele nagród i odznaczeń, w tym najważniejsze: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Order Narodowy Legii Honorowej (Francja) oraz doktoraty honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Rzeszowskiego. W 2003 r. profesor przekazał Społecznemu Muzeum Regionalnemu osobiste pamiątki. Dokumentów i zdjęć przybyło w 2014 r., kiedy przystąpiono do organizacji wystawy.
Dla mieszkańców Strzyżowa i okolic istotne jest, że profesor urodził się w okolicy. Tu też spędził dzieciństwo i młode lata, a także uczęszczał do szkoły, najpierw powszechnej, później do gimnazjum. W 1944 r. wyjechał z kraju. Od tego czasu mieszka w Paryżu. Mimo dużej odległości i kariery światowej sławy naukowca nigdy nie zapomniał o swych korzeniach, o miejscu, z którego pochodzi, i utrzymuje z nim stały kontakt. W Strzyżowie bywał wielokrotnie, brał udział w konferencjach i spotkaniach z młodzieżą. Przez cały ten okres stopniowo przekazywał muzeum dokumenty, pamiątki, zdjęcia, później togi profesorskie.
Wystawa zajmuje dwie sale. W mniejszej zaaranżowano gabinet profesorski. Są w nim biurko, maszyna do pisania, komputer Macintosh z lat osiemdziesiątych XX w., oraz najważniejsze publikacje. Całą ścianę po drugiej stronie biurka zajmuje tapeta przedstawiająca zdjęcie profesora siedzącego na tle swej paryskiej biblioteczki. Sprawia to wrażenie stałej obecności profesora, spokojnego czekania na zwiedzających. Tuż przy wejściu znajduje się też oryginalna tabliczka z drzwi do gabinetu profesora w Instytucie Jacques’a Monoda. W sali głównej zgromadzono dokumenty i zdjęcia prezentujące życie i karierę naukową profesora. W gablotach umieszczono zaświadczenia o ukończeniu studiów i otrzymaniu kolejnych tytułów naukowych oraz tezy pracy doktorskiej, liczną korespondencję z naukowcami z całego świata (wielu z nich to laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, medycyny i biologii). Powyżej gabloty znajdują się zdjęcia dokumentujące podróże profesora do najdalszych zakątków świata. Pokazano również dorobek naukowy Franciszka Chrapkiewicza – ponad 200 prac, których profesor jest autorem lub współautorem. Na wystawie przedstawiamy kilkanaście medali i odznaczeń, jakie Franciszek Chrapkiewicz otrzymał w czasie kariery naukowej. Na ekspozycji odtwarzane są filmy: relacja z uroczystości nadania tytułu doktora honoris causa UJ, „Powroty”, „Franek czyli le professeur François Chapeville”.