Różanka
Na zdjęciu: Warsztaty Terapii Zajęciowej Caritas Diecezji Rzeszowskiej w Różance, fot. Agnieszka Zielińska
Różanka – wieś w gminie Wiśniowa, położona w środkowej części Pogórza Strzyżowskiego, w kotlinie otoczonej z trzech stron wzgórzami, przy drogach powiatowych nr 1920 R Różanka – Wiśniowa i nr 1350 R Różanka – Grodzisko. Graniczy z: Szufnarową, Niewodną, Kożuchowem, Tułkowicami, Grodziskiem, Zawadką i Nawsiem (powiat ropczycko-sędziszowski). Zajmuje powierzchnię 987,50 ha i liczy 973 mieszkańców (2011 r.)[1]. Jak podaje A. Myszka w Słowniku toponimów powiatu strzyżowskiego, nazwa wioski pochodzi od nazwy osobowej Róża[2], używanej jako imię żeńskie bądź przezwisko męskie. Według F. Piekosińskiego nazwę Różanka osada zawdzięcza swojemu założycielowi, jednemu z Lechitów o nazwisku Różan[3]. Jeszcze inna hipoteza wskazuje, iż nazwa ta pochodzi od małego potoku Róża lub Rosza, zwanego dziś Różanką. W najwcześniejszych zapisach nazwa wsi brzmiała: Rosana (1425 r.), Roszanka (1443 r.), in Rozana (1478 r.), de Rozna (1512 r.), a od XVI w. regularnie zapisywana była jako Rozanka[4]. Początkowo na obszar dzisiejszej Różanki składały się dwie wsie: Dobrzechówka[5], leżąca blisko Szufnarowej oraz Sebastianówka[6], która nazwę zawdzięczała właścicielowi ziemskiemu – Sebastianowi z Tułkowic, wspominanemu w dokumentach z lat 1408–1448[7]. Po raz pierwszy obie nazwy wymieniono w dokumencie z 1425 r.[8], określającym miejscowości, które płaciły daniny kościelne na rzecz parafii w Dobrzechowie. Na mocy przywileju królewskiego z 1454 r.[9] rycerze, bracia Kleczyńscy z Różanki – Dobrzechówki przenieśli wsie Niewodną i Dobrzechówkę z prawa polskiego na niemieckie. W 1508 r. Dobrzechówka należała do rycerza Andrzeja, a Sebastianówka do rycerza Piotra[10]. W 1581 r. w Różance istniało 6 folwarków[11], w tym 3 w Różance Dolnej, należące do S. Kleczyńskiego, K. Swosza i Z. Grzymały oraz 3 w Różance Górnej, stanowiące własność S. Sułkowskiego, M. Jasińskiego i N. Goleszowskiej. W II połowie XVII w.[12] osada posiadała ośmiu właścicieli, co było przyczyną wielu zatargów, m.in. o granice, długi i in. Procesy pomiędzy właścicielami folwarków toczyły się nawet przed królem i ciągnęły się aż do połowy XVIII w. Podział wsi na osiem folwarków utrzymał się do końca XIX w., kiedy to doszło do rozparcelowania różańskich włości.
Początkowo mieszkańcy Różanki należeli do parafii w Dobrzechowie i Niewodnej, a od 1934 r. dodatkowo do parafii w Grodzisku. Wybudowany w latach 1984–1986 murowany kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego, poświęcony w 1987 r.[13] przez ks. biskupa ordynariusza Ignacego Tokarczuka, od 10 października 1988 r. obsługują księża z Grodziska.
Współcześnie we wsi funkcjonują m.in.: kościół filialny pw. Najświętszego Serca Jezusowego Parafii Rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Serca NMP i św. Stanisława Kostki w Grodzisku, prowadzona przez Gminę Wiśniowa Szkoła Podstawowa im. Batalionów Chłopskich (powstanie pierwszej szkoły datuje się na rok 1892, nadanie imienia 1968 r.), Warsztaty Terapii Zajęciowej „Caritas” Diecezji Rzeszowskiej (od 2002 r.), Ochotnicza Straż Pożarna (od 1897 r.), Koło Gospodyń Wiejskich (od 1937 r.), Kółko Rolnicze (od początku lat 30. XX w.), Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Różanka (od 2014 r.) i in. W Różance warto zobaczyć m.in.: dwa wiatraki, w tym najlepiej zachowany w okolicy 3,5-metrowy z 1947 r. wraz oryginalnym wyposażeniem; ponad 30 przydrożnych krzyży i kapliczek, z których najstarsze pochodzą z II połowy XIX w. i in. Ciekawostki: Na terenie Różanki wyodrębniono kilka stanowisk archeologicznych, z których wydobyto fragmenty m.in. ceramiki z przełomu XIII i XIV w., ceramiki kultury pucharów lejowatych (ok. 3000 lat p.n.e.), fragmenty ceramiki kultury sznurowej (koniec neolitu) oraz siekierkę z krzemienia pasiastego, datowaną na ok. 2200–1800 lat p.n.e.[14] Jak wynika z dostępnych materiałów, na terenie wsi niegdyś działało ponad 60 wiatraków[15], w tym ok. 40 koźlaków, 17 wieżyczkowych i 4 na budynkach. Najstarszy z nich powstał jeszcze przed I wojną światową w gospodarstwie Władysława Śliwy, zaś rozkwit ich funkcjonowania przypadł na lata 40. i 50. XX w. Wraz z postępem elektryfikacji wiatraki zostały rozebrane bądź przerobione na napęd elektryczny. Do dzisiaj na posesjach prywatnych przetrwały tylko dwa.
Przypisy
- ^ Na podstawie Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, www.stat.gov.pl, [dostęp: 20.11.2016].
- ^ Por. A. Myszka, Słownik toponimów powiatu strzyżowskiego, Rzeszów 2006, s. 26.
- ^ Por. o. W. J. Włodyka OFM, Historia wsi Różanki, jej mieszkańców i kościoła, Rzeszów 1998, s. 13.
- ^ Por. A. Myszka, dz. cyt., s. 26.
- ^ Tamże, s. 42.
- ^ Tamże, s. 27.
- ^ Por. www.rozanka.info, [dostęp: 20.11.2016].
- ^ Tamże.
- ^ Por. o. W. J. Włodyka OFM, dz. cyt., s. 14.
- ^ Tamże.
- ^ Tamże, s. 15.
- ^ Tamże, s. 16.
- ^ Tamże, s. 63.
- ^ Por. J. Cynarski, Alfabet Różański, Różanka 2014, s. 73.
- ^ Por. W. Grodzki, Wieś z wiatrakiem w krajobrazie. Rzecz o Różańskich wiatrakach, Różanka 2015, s. 57–58.