Wiśniowa
Na zdjęciu: Zabudowania Powiatowego Centrum Kultury i Turystyki w Wiśniowej, fot. Agnieszka Zielińska
Wiśniowa – stołeczna wieś, pełniąca rolę centrum administracyjnego i gospodarczego gminy Wiśniowa położona w dolinie rzeki Wisłok, po obu stronach drogi wojewódzkiej nr 988 Babica – Warzyce, przy linii kolejowej nr 106 Rzeszów – Jasło. Sąsiaduje z: Jazową, Cieszyną, Pstrągówką, Szufnarową, Niewodną, Kalembiną i Kozłówkiem. Zajmuje powierzchnię 677,89 ha i liczy 1628 mieszkańców (2011 r.)[1]. Nazwa wsi doczekała się kilku interpretacji. Ks. W. Sarna, za dr. F. Piekosińskim, wywodzi ją od jej założyciela, Lechity o nazwisku Wiśnia[2]. Według J. Długosza[3] początkowo istniały dwie osady, tj. Wiśnia Stara i Wiśnia Nowa, które z czasem się połączyły, tworząc jedną wieś o nazwie Wiśniowa, której nazwa powstała ze zbitki słów „wiśnia” i „nowa”. Po raz pierwszy miejscowość wzmiankowana jest w Kodeksie Dyplomatycznym Małopolski pod rokiem 1366[4]. Wśród pierwszych jej właścicieli wymienia się braci z rodu Bogoriów: Miczkę (Mikołaja) i Paszkę zwanych Wisińskim[5]. W dokumentach z I połowy XV w. jako właściciele Wiśniowej figurują m.in.: Mikołaj, Jan i Piotr oraz Wieniawici: Pełko zw. Spergalth, Piotr Spergalth i Paweł[6]. Wśród XVI-wiecznych właścicieli wsi wymienić można m.in. Frysztackich, Stanisława Odrowąża, Jordanów, Bonerów, a następnie Firlejów, w rękach których Wiśniowa pozostawała do 1730 r.[7] Później jej właścicielami zostali na krótko Mniszchowie i Bogatkowie, a przez następne 100 lat Jabłonowscy. W 1867 lub 1868 r.[8] wiśniowski majątek od Wincentego Krzyszkowskiego odkupił hr. Franciszek Mycielski, po którym drogą spadku przeszedł on w ręce jego syna Jana, a następnie wnuka Jana Zygmunta, ostatniego właściciela, a jednocześnie pierwszego wójta Gminy Wiśniowa.
Pod względem administracji kościelnej miejscowość początkowo podlegała parafii dobrzechowskiej[9]. W XVII w. jej przynależność stała się tematem spornym[10], występowała bowiem przy parafii Dobrzechów oraz przy parafii Niewodna, do której, po określeniu okręgu parafialnego, zaczęła od końca XVII w. ostatecznie należeć. Starania o erygowanie odrębnej parafii w Wiśniowej podjęto początkiem lat 70. XX wieku[11]. Przychylając się do prośby mieszkańców Wiśniowej i Jazowej, proboszcz z Niewodnej, ks. Jan Ramocki zaczął odprawić Msze św. w zabytkowej, nagrobnej kaplicy rodziny Mycielskich, znajdującej się w dworskim parku. 24 czerwca 1971 r. ordynariusz diecezji przemyskiej, ks. bp Ignacy Tokarczuk erygował Parafię Rzymskokatolicką pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata w Wiśniowej, a na jej pierwszego proboszcza powołał byłego katechetę z Niewodnej, ks. Antoniego Woźniaka. W 1994 r. podjęto decyzję o budowie nowej, obecnej świątyni, którą 27 października 2002 r. poświęcił, a 9 października 2011 r. konsekrował ks. bp Kazimierz Górny, ordynariusz diecezji rzeszowskiej[12]. Parafia liczy 1651[13] wiernych i swym zasięgiem obejmuje większość Wiśniowej, część Cieszyny i Jazową.
Współcześnie we wsi funkcjonują m.in.: Parafia Rzymskokatolicka pw. NMP Królowej Świata (erygowana w 1971 r.), Urząd Gminy Wiśniowa z siedzibą Wójta i Rady Gminy, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, jednostki Gminy Wiśniowa: Zespół Szkolno – Przedszkolny, w skład którego wchodzi: Przedszkole Samorządowe i Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej (od 2012 r. jako Zespół Szkół, nadanie imienia – 1993 r., jako samodzielna placówka Gimnazjum im. Orląt Lwowskich funkcjonowało w latach 1999 - 2017), Gminna Biblioteka Publiczna (od 1949 r.) i Ośrodek Kultury (od 1974 r.), samorządowa instytucja kultury Powiatu Strzyżowskiego: Powiatowe Centrum Kultury i Turystyki (od 2014 r., od 2018 r. jako samodzielna jednostka), Ochotnicza Straż Pożarna (od 1907 r.), Koło Gospodyń Wiejskich (od 1932 r.), Towarzystwo im. Zygmunta Mycielskiego (od 1988 r.), Fundacja „Cherry Home” (od 2013 r.), Ludowy Klub Sportowy „Wisłok” Wiśniowa (od 1946 r.), Winnica „Głębuczka”(od 2006 r.), zespoły folklorystyczne i wokalne, chór męski „Echo” (od 1972 r.), znane podmioty gospodarcze i in.
W Wiśniowej warto zobaczyć m.in.: zabytkowy zespół parkowo-dworski i folwarczny, w skład którego wchodzą budynki powstałe w okresie od XVI do XIX w. z późniejszymi przebudowaniami, tj. oficyna dworska, murowany dwór zwany pałacem i zabudowania gospodarcze z charakterystyczną piętrową bramą przejazdową (kamienny łuk bramy według tradycji pochodzi z zamku w Twierdzy), a park z drzewami objętymi ochroną jako pomniki przyrody (m.in. 650-letni dąb „Józef” – z tytułami: Polskie Drzewo Roku 2016 i Europejskie Drzewo Roku 2017) oraz urokliwą aleją grabową; neoklasycystyczną kaplicę grobową rodziny Mycielskich z początków XX w.; przydrożne kapliczki i krzyże, z owianą legendą kapliczką św. Kajetana; widok ze wzniesienia „Baranek” na Bramę Frysztacką, Chełm i Bardo, przy sprzyjających warunkach nawet na odległe szczyty Tatr. Ciekawostki: W 1991 r. podczas poszukiwań ropy naftowej i gazu na terenie Wiśniowej, blisko granicy z Kalembiną nastąpiła erupcja solanki z głębokości 3698 m o wydajności do 8 m³/h oraz z głębokości 3793 m o wydajności ok. 180 m³/h i temperaturze na wypływie 85º C, co potwierdza istnienie na tym obszarze zasobów wody geotermalnej. Jak wspominają mieszkańcy, słup gorącej solanki sięgał wówczas kilkudziesięciu metrów. Obawiano się m.in. zagrożenia zanieczyszczeniem Wisłoka. Od tego czasu podejmowane są różne próby zbadania i wykorzystania istniejących zasobów, m.in. poprzez zlokalizowanie na tym terenie kąpieliska geotermalnego i produkcję energii elektrycznej.
Przypisy
- ^ Na podstawie Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statycznego, www.stat.gov.pl, [dostęp: 12.11.2016].
- ^ Por. ks. W. Sarna, Opis powiatu jasielskiego, Jasło 1908, s. 19 i 671.
- ^ Por. A. Myszka, Słownik toponimów powiatu strzyżowskiego, Rzeszów 2006, s. 30.
- ^ Tamże.
- ^ Por. K. Baczkowski, Osadnictwo regionu strzyżowskiego do r. 1450,[w:] Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic, red. S. Cynarski, Rzeszów 1980, s.73.
- ^ Tamże, s.78.
- ^ Por. A. Zachariasz, K. Szar, J. Szar, Projekt rewaloryzacji założenia pałacowo-parkowego w Wiśniowej, Kraków 2010, s. 9.
- ^ Por. ks. W. Sarna, dz. cyt., s. 672.
- ^ Por. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. III, Warszawa 1880–1914, s. 613.
- ^ Por. ks. prof. dr hab. L. Grzebień, Dzieje parafii w Niewodnej, Rzeszów 2003, s. 19–20.
- ^ Na podstawie referatu L. Myćki, Krótki rys historyczny 40-lecia powstania parafii i budowy kościołów w Wiśniowej, październik 2011 r. Archiwum Starostwa Powiatowego w Strzyżowie, mps.
- ^ Tamże.
- ^ Por. Jubileuszowy Schematyzm Diecezji Rzeszowskiej, Rzeszów 2017, s. 339.